پیرامون فاضلاب اهواز

برگرفته از گزارش” ایران: پروژه آبرسانی و فاضلاب اهواز و شیراز” بانک جهانی – 2004ا

هواز مرکز استان خوزستان تقریبا در 875 کیلومتری شهر تهران قرار دارد. جمعیت کنونی آن در حدود 950 هزار نفر است و پیش بینی می شود که تا پایان سال 2027 به 2.2 میلیون نفر برسد. اهواز یکی از مراکز مهم اقتصادی جمهوری اسلامی ایران است زیرا در منطقه‌ای نفت خیز قرار داشته و صنایع بزرگی دارد. رودخانه کارون به عنوان بزرگترین رودخانه ایران در این شهر جریان دارد و آن را به دو منطقه زه‌کشی شده تفکیک کرده است.

 وضعیت فاضلاب در شهر اهواز

99 درصد و 63 درصد مردم به منبع آب عمومی و فاضلاب بهداشتی دسترسی دارند. مناطقی که فاضلاب ندارند هم از چاه استفاده کرده و یا فاضلاب خود را در کانال‌های باز، رودخانه‌ها یا زمین‌های دارای مخازن فاضلاب  می‌ریزند و خاک و منابع آبی را آلوده می‌کنند و سلامت جامعه را به خطر می‌اندازند. برای بهبود وضعیت فاضلاب، تصفیه خانه‌ی موجود که در سال 1977 ساخته شده بود، بازسازی شده و مورد استفاده قرار گرفته است. این تصفیه خانه که از طریق ترکیب نیتروژن با لجن درجه سوم، نیترات زدایی و کلر در قسمت غربی منطقه فعالیت می‌کند، صرفا فاضلاب تولید شده توسط 140هزار نفر را تصفیه می‌کند.

تامین کمتر از 10 درصد نیاز شهر اهواز ‌از طریق تصفیه

آلودگی رودخانه کارون نه تنها برای اهواز بلکه برای کل استان مسأله‌ای مهم است. تخلیه فاضلاب تصفیه نشده شهری و پساب‌های صنعتی، زه‌کشی از زمین‌های کشاورزی، تخلیه مستقیم کنترل نشده زباله‌های جامد به رودخانه و انشعاب های آن  به طور جدی باعث کاهش کیفیت آب رودخانه کارون شده است. امکانات فعلی تصفیه سازی برای تأمین آب آشامیدنی سالم کافی نیست.

 در حال حاضر مسیر انتقال آب از مناطق سالم حدود 70 کیلومتر است و در این مسیر با آب رودخانه ترکیب می‌شود تا آلودگی آن کمتر شده و قابل تصفیه شود. با این حال بیشترین مقدار آبی که با این روش تأمین می‌شود، کمتر از 10 درصد حد نیاز شهر اهواز است و نمی توان کیفیت آب ناسالم را به حد قابل قبول رساند.

 مصرف کنندگان به منابع جدیدی برای تأمین آب شرب روی آورده‌اند (کانتینرهای20-15 لیتری قابل بازیابی) و یا اقداماتی را در جهت کاهش آلودگی آن به کار گرفته‌اند (صاف کردن و یا جوشاندن آب لوله‌کشی).

شیوع بیماری‌ها در ماه‌های اوج

کیفیت پایین آب موجب افزایش شیوع اسهال تا 50 درصد در ماه‌های اوج آن شده است. در سال 2000 در اهواز در کل موارد التهاب روده حدود 10 درصد گزارش شده است که 1.5 درصد جمعیت کل جمهوری اسلامی ایران را در بر می‌گیرد، اما بیشترین آلودگی را در آب‌های زیرزمینی و سطحی دارد. به علاوه تخمین نرخ تولید و مصرف آب نشان دهنده‌ی درصد بالایی از مقدار در نظر گرفته نشده‌ی آب است (حدود 40) که در نتیجه‌ی شرایط ضعیف شبکه توزیع فعلی آن است.

منابع آبی

حدود 99 درصد جمعیت شهر به شبکه آب دسترسی دارند. حجم کل تقاضای آب این شهر به اندازه 4.53 متر مکعبر بر ثانیه است و پیش بینی می‌شود که تا پایان سال 2027 به 6.4 مترمکعب بر ثانیه برسد. رودخانه کارون منبع اصلی آب شهر اهواز است. در طول 30 سال گذشته حداقل و متوسط جریانات رودخانه به اندازه 170 و 700 مترمکعب بر ثانیه بوده است که بسیار بیشتر از مقدار مورد نیاز آب در سال 2027 می‌باشد. اما موضوع اصلی وضعیت نامناسب کیفیت آب رودخانه است.

 روش های مرسوم تصفیه خانه ها برای استانداردسازی کیفیت آب آشامیدنی کارساز نیست. بررسی کیفیت آب در طول 20 سال گذشته نشان می‌دهد که آب رودخانه استاندارد نبوده و با وجود اینکه فرایندهای تصفیه‌سازی گسترش یافته است، اما باز هم برای قابل استفاده بودن آب، به طور جدی نیاز به اصلاح بو و مزه و کاهش حجم جامدات حل نشده احساس می‌شود. با عنایت به تقاضای پیش‌بینی شده در سال 2027 نیاز به افزایش امکانات موجود (تصفیه خانه ها، مخازن ذخیره سازی و شبکه توزیع) است. به عنوان بخشی از پروژه پیشنهادی، اقدامات زیر قابل اجرا می باشد:

1.  بازسازی سه تصفیه خانه موجود به وسیله ساخت واحدهای رسوب‌گذاری و افزودن لایه‌های دوگانه پوششی، ازن سازی و کربن فعال در تصفیه خانه‌های شماره 1 و 2. به علاوه تعمیر و جای‌گذاری واحدهای پردازش مکانیکی و حقوقی و نصب جریان سنج و ثبت کننده داده‌ها در ورودی و خروجی تصفیه‌خانه‌های شماره 1 و 2. هم‌چنین گسترش تصفیه‌خانه شماره 2 که باعث افزایش گنجایش آن از 4.05 مترمکعب بر ثانیه به 5.2 مترمکعب بر ثانیه شده و مدخل آب‌گیری را به اندازه 20 متر به درون رودخانه جابه جا می‌کند تا آب سالم‌تری برداشت شود.
2.  جایگذاری لوله های انتقال آب استیل به اندازه 10 کیلومتر از تصفیه‌خانه شماره 1 و 2 به مخازن ذخیره‌سازی و به قطر 2000-700 میلی‌متر.
3.  بازسازی و گسترش شبکه آب به قطر 600-200 میلی‌متر و طول 266 کیلومتر
4.  ساخت پنج مخزن بتنی مربعی شکل با ظرفیت 50 هزار مترمکعب  و ایستگاه‌های پمپاژ در منطقه حصیرآباد

فاضلاب

حجم فاضلاب فعلی در شهر اهواز در حدود 99400 مترمکعب در روز است (29.300 مترمکعب در روز در قسمت غربی و 70100 مترمکعب در روز در قسمت شرقی) و به نظر می‌رسد به 504400 مترمکعب در روز در سال 2027 برسد (203900 مترمکعب در روز در قسمت غربی و 300500 مترمکعب در روز در قسمت شرقی). طرح فاضلاب اهواز مبتنی بر این ایده است که فاضلاب تولید شده در منطقه غربی به تصفیه خانه کنیبه و فاضلاب منطقه شرقی به تصفیه خانه جدیدی منتقل گردد. تصفیه خانه کنیبه می‌بایست بازسازی شده و ظرفیت آن تا پایان سال 2027 به 204000 مترمکعب در روز برسد. تصفیه خانه جدید در منطقه شرقی با فرایند ترکیب نیتروژن با لجن درجه سوم، نیترات زدایی و کلر فعالیت خواهد کرد. این تصفیه خانه برای رسیدن به ظرفیت 300 هزار مترمکعب در روز تا سال 2027 در سه مرحله ساخته خواهد شد. به عنوان بخشی از پروژه پیشنهادی، اقدامات زیر قابل اجرا می‌باشد:

1.  ساخت 60 کیلومتر شبکه های بتنی اصلی در غرب و شرق اهواز که 2.6 کیلومتر از شبکه های بتنی غربی در اندازه 1200 میلی متر و 3.5 کیلومتر از شبکه بتنی شرقی در اندازه 1600 میلی متر و به عنوان تونل ساخته خواهند شد. شبکه بتنی شرقی فاضلاب حوزه شرقی را جمع آوری کرده و به تصفیه خانه جدید انتقال می‌دهد و شبکه بتنی غربی فاضلاب منطقه غربی را جمع آوری کرده و به تصفیه خانه کنیبه منتقل می‌کند.
2.  ساخت 162 کیلومتر لوله های پلی اتیلن و جداسازنده و 16 ایستگاه برداشت و پمپاژ. این جزء فرعی 1465 هکتار را پوشش خواهد داد.
3.  بازسازی و گسترش تصفیه خانه موجود در غرب اهواز به نام کنیبه برای افزایش ظرفیت آن به عدد  p.e 200. این کار از طریق جایگزینی بخش های متفاوت مکانیکی، تعمیر بخش‌های بتنی، افزودن واحد جدیدی برای تصفیه جریانی به اندازه 54575 مترمکعب در روز و ایجاد تالاب‌های لجن و امکانات ذخیره سازی.
4.  ساخت اولین دو ماژول تصفیه خانه با ظرفیت p.e 522 و تصفیه 102000 مترمکعب در روز. این فرآیند تصفیه پیشنهادی از طریق ترکیب نیتروژن با لجن فعال و نیترات زدایی حاصل می‌شود. این تصفیه خانه قرار است به عنوان یک پروژه DBO (طراحی- ساخت- عملیات)  ساخته شود و طراحی آن پس از مناقصه نهایی خواهد شد.